Aangeleerd gedrag

Aangeleerd gedrag, een term waar je vast wel eens van gehoord hebt. Misschien weet je de betekenis ervan, maar ben jij je ook bewust van de impact van aangeleerd gedrag op jouw manier van denken, op je gedrag en daarom op je persoonlijkheid en zelfs je leven? In hoeverre is je gedrag aangeleerd en hoeveel gedrag komt voort vanuit jezelf? Denk jij wel eens na over wat je doet en waarom je het doet? Wat je denkt en waarom je het je denkt? Of ben jij een soort van geautomatiseerde machine, de exact doet en denkt wat je door anderen is geleerd? Ik wil je vragen het artikel rustig door te nemen en na te denken over wat ik geschreven heb. Begrijp je de tekst? Ben je het ermee eens of niet?

Zit je nog op school, of ben je al wat ouder en heb je (hopelijk) een leuke baan gevonden? Je herinnerd je vast nog een hoop van wat je op school hebt geleerd. Wiskunde, biologie, economie, scheikunde en zelfs wat sociaal gewenst gedrag. Ben je gestopt met leren na de diploma uitreiking? Ik denk het niet. Je leert iedere dag nieuwe dingen (sorry voor diegenen die nog op school zitten en verwacht hadden na het behalen van hun diploma uitgeleerd te zijn). Gelukkig gaat het leren na je schooltijd of studie vrij onbewust. Je staat er niet echt bij stil dat je aan het leren bent.

Natuurlijk begin je niet pas te leren als je op school zit. Lang voordat je überhaupt weet dat er zoiets bestaat als een school, heeft een heel scala van mensen zich al om je heen verzameld om je van alles te leren. Normen en waarden, fatsoen, ethiek, noem maar op. Deze mensen komen met allerlei regels waar jij je aan moet houden om een ‘goed’ mens te worden. Jouw ouders bepalen voor het grootste gedeelte welke regels anderen jou mogen leren. Bestaat de hele opvoeding eigenlijk uit het aanleren van een bepaald gedrag? Gedrag dat ouders graag in hun kinderen zien?

Ik herinner mij een Kerstavond, lang geleden. De Nederlandse winters waren toen nog streng en dus hadden mijn ouders als cadeau een paar handschoenen gekocht. Nu draag ik nooit handschoenen, hoe koud het ook is. Ik viel stil, niet goed wetende hoe ik moest reageren op dit cadeau. Het zal mijn moeder opgevallen zijn, want zij vroeg of ik niet iets enthousiaster kon reageren. Ik vertelde haar dat ik nooit handschoenen draag en het cadeau op zijn zachtst gezegd apart vond. Nah… dit had ik niet mogen zeggen. Ik was ondankbaar, onbeschoft en meer van dat soort dingen. Vanaf die avond deed ik maar net of ik ontzettend blij was met iedere prullaria die ik van anderen kreeg, want dat had mijn moeder mij op die Kerstavond geleerd. Totdat ik mijzelf afvroeg of zogenaamd blij zijn wel een juiste reactie was.

Feiten

Voor veel mensen geld dat leren in het algemeen, dus ook het aanleren van gedrag, gebeurd op basis van feiten. Feiten zijn wetenswaardigheden die echt zo zijn. Iets kan slechts op één manier echt zo zijn, dus kan er in een feit nooit enige vorm van dualiteit zitten. 1 plus 1 is altijd 2, dit is een feit. Water is altijd nat, dit is ook een feit. Iedereen heeft zuurstof nodig om in leven te blijven. Niemand zal zeggen dat dit niet zo is, want het is een feit. De gedachte dat iedereen kan lopen is geen feit, want er zitten ook mensen in een rolstoel. Dat de Sahara altijd al een woestijn is geweest is ook geen feit, want onlangs is ontdekt dat de Sahara duizenden jaren geleden een rijkelijk begroeid gebied was. Hieruit kun je een gevaar van feiten opmerken. Een feit kan veranderen, gebaseerd op wat bekend is over het betreffende onderwerp. Als je niet goed op de hoogte bent over een onderwerp waar een feit op is gebaseerd, loop je de kans in ‘oude’ feiten te geloven die helemaal geen feiten meer zijn.

De Aarde is rond. Dit heb je jouw ouders horen zeggen, je hebt het geleerd op school, al je vrienden weten het, dus eigenlijk is deze kennis een alom geaccepteerde wetenschap. Het is ‘normaal’ dat je denkt dat de Aarde rond is. Hier komt een ander gevaar van feiten. Een wetenswaardigheid dat maatschappelijk als ‘normaal’ gezien wordt, heeft een grote kans te veranderen in een feit. Niet iedereen in de maatschappij hoeft bepaalde wetenswaardigheden als ‘normaal’ te zien. Zij hebben een afwijkende gedachte. Zij denken bijvoorbeeld, dat de Aarde helemaal niet rond is, maar plat. Hier heb je al een dualiteit; rond en plat. Dat de Aarde rond is, kan dus helemaal geen feit zijn. Als het een feit zou zijn, zou IEDEREEN denken dat de Aarde rond is.

De andere mannelijke persoon die door je ouders is verwekt, is altijd je broer. Tenzij hij zich om laat bouwen tot vrouw, dan wordt het je zus. Of niet? Dit is een ingewikkelde… Deze laatste heeft te maken met jouw eigen interpretatie. Hoe zie jij je broer/zus? Wil jij hem gaan zien als je zus, of blijft hij voor altijd je broer? Feiten bieden geen ruimte voor een eigen interpretatie. Iedereen interpreteert ze op ongeveer dezelfde manier. Een feit dat door iedereen anders geïnterpreteerd kan worden is geen feit.

Ik liep eens met mijn moeder een kledingwinkel binnen, waar een jonge medewerkster ons netjes begroette met ‘hallo’.
‘Hallo,’ zei mijn moeder terug.
‘Hoi’,  zei ik.
‘Ken jij haar?’ vroeg mijn moeder.
Ik had haar nooit eerder gezien, dus ik kon haar niet. Vervolgens mocht ik gaan uitleggen waarom ik dan ‘hoi’ zei. Kennelijk mag je alleen ‘hoi’ zeggen tegen mensen die je kent en zeg je ‘hallo’ tegen mensen die je niet kent. Wat een onzin (vind ik nu).

Denken over denken

Hoe kan het toch zijn, dat na jaren van overeenstemming over de vorm van de Aarde er ineens zoveel mensen zijn die menen dat het plat is? Hoe komen die mensen hierbij? Iedereen weet dat de Aarde rond is dus is hij rond (of moet het maar rond zijn)! Komen die mensen van een andere planeet? Hebben ze teveel fantasie? Willen ze speciaal zijn en gaan daarom maar tegen de gevestigde orde in? Of… zijn ze eens na gaan denken over de kennis die hen geleerd is? Zijn ze erachter gekomen dat de wetenschap over de vorm van de Aarde niet klopt? Hoe vaak denk jij na over wat je geleerd hebt en dus, over hoe jij denkt? Je hebt die grijze massa in je hoofd niet alleen gekregen om kennis in op te slaan (als kennis in je hoofd wordt opgeslagen), maar ook om nieuwe kennis te genereren.

Als de vorm van de Aarde geen feit is, maar een theorie, dan is de kans de Aarde rond is net zo groot als de kans dat de Aarde plat is. Geld dit alleen voor de vorm van de Aarde? Ik vrees van niet. Als je vraagtekens zet bij alle kennis die je hebt, kom je er al snel achter dat veel meer dingen anders kunnen zijn, dan hoe jij ze geleerd hebt. Er zijn minstens net zoveel theorieën als feiten. Bestaan moleculen? Wordt informatie opgeslagen en gegenereerd in je hersenen? Wordt de opwarming van de Aarde veroorzaakt door menselijk handelen? Is Donald Trump echt zo’n zak? Waar baseer je die kennis op? Juist… het is je aangeleerd door andere mensen, scholen, de media enzovoorts. Maar hoe denk jij hier zelf over?

“He who learns, but does not think, is lost!
He who thinks but does not learn is in great danger”

Confusius

Ondanks dat iedereen hersenen heeft vinden veel mensen het moeilijk om zelf na te denken. Het is ook best pittig, denken over denken. Vooral omdat het zo veel is. Het leven, de wereld, jouw persoonlijkheid, het zijn allemaal erg grote en uitgebreide onderwerpen. Je moet al beschikken over een ontwikkeld overzicht om alles in een goed perspectief te kunnen plaatsen. Om te beseffen dat je überhaupt ergens over na zou moeten denken. En dan bedoel ik niet het nadenken over wat je gaat koken vanavond.

Daarnaast is er nog een flinke groep mensen die menen dat ze alle kennis in pacht hebben. Zij hoeven niet meer na te denken, want ze weten alles al. En alles wat zij denken en alles wat zij weten is goed, zonder na te denken waarom het goed is. Dit is het type mens dat jou nogal dom vind als je hen niet begrijpt of niet geloofd, want iedereen denkt toch zo!

De derde reden waarom mensen liever niet nadenken is, omdat je er met denken achter zou kunnen komen hoe vreemd het leven eigenlijk is. De wereld waarop wij leven is niet de meest vredelievende. Misschien ben jij wel helemaal niet tevreden met wie je bent. Je komt erachter dat jij je werk helemaal niet leuk vind, of dat je allang niet meer verliefd bent op je man of vrouw. Als je niet nadenkt en in een soort patroon terecht komt, hoef je niet na te denken en kom je er niet achter dat je misschien hartstikke ontevreden bent.

En dan is er nog de wetenschap, dat zij die zelf nadenken en erachter komen dat iets wat zij geleerd hebben, of iets dat als een feit gezien wordt, niet klopt, zij al snel als gek bestempeld worden. Misschien is dit wel de belangrijkste reden waarom iedereen maar mee gaat met de stroom van de maatschappij. Hoe vaak komt het voor dat je denkt of weet dat iets niet klopt, maar je mond niet open doet, uit angst voor de reactie van anderen. Maar als niemand zijn of haar mond open doet, dan weet je nooit hoeveel mensen het met jou eens zijn.

Wat de reden ook is waarom je niet nadenkt, niet nadenken leid naar misbruik van jouw persoontje. Niet nadenken zorgt er ook voor dat jij jouw situatie niet kan veranderen. Als je blindelings achter de menigte aanhobbelt, zullen anderen voor jou een verandering in gang zetten en dat is er niet één die voor jou voordelig hoeft te zijn.

Op oudere leeftijd

Het aanleren van gedrag is niet iets wat alleen gebeurd in je kindertijd. Gedurende je hele leven proberen anderen jou gedrag aan te leren. Denk bijvoorbeeld aan reclame. Bedrijven proberen jou gedrag aan te leren vanuit commercieel oogpunt. Jij moet hun producten kopen. Vooral in de sportkleding branche wordt je ook nog geleerd hoe jij als persoon moet zijn, wil je bij hun producten passen. Een snelle basketballer bijvoorbeeld, of een coole skater.

De mensen om je heen proberen je gedrag aan te leren, vooral als je onderdeel uitmaakt van een groep. Groepsgedrag is heel belangrijk voor mensen, maar wil je onderdeel uitmaken van die groep, dan moet je wel de gedragsregels kennen en toepassen. Op je werk bijvoorbeeld, moet je een beetje professioneel overkomen. In de kantine van de voetbalvereniging mag het wat stoerder.

Het nieuws probeert je gedrag aan te leren over onderwerpen in de wereld. Als er een bom afgaat in Manchester moet iedereen grootse meelij hebben voor de overleden en gewonde kinderen. Dat er in Syrië en Afrika iedere dag veel meer kinderen sterven en gewond raken, daar hoeft niemand over na te denken. Dat is kennelijk minder belangrijk.

Religie probeert je gedrag aan te leren over liefde, goedheid, wereldvrede en er zijn voor de medemens. Tenzij deze medemens geloofd in een andere religie, dan gelden liefde, goedheid en wereldvrede niet meer.

“You’re dead if you aim only for kids.
Adults are only kids grown up, anyway”

Walt Disney

Ik heb ooit eens gelezen dat kinderen meer vatbaar zijn voor imitatie- en aangeleerd gedrag dan volwassenen. Volwassenen zijn immers volwassen en kunnen zelf heel goed nadenken. Is dat wel zo? Hoe groot is het verschil tussen kinderen en volwassenen?

Waarheid

Wat antwoord jij als je beste vriendin vraagt of ze er dik uitziet in die jurk? Vooral als de jurk haar inderdaad erg dik maakt? En wat als je weet dat ze er zojuist drie maanden streng diëten op heeft zitten? Zeg je de waarheid, of ga je liegen door te zeggen dat ze er slank uitziet, omdat je weet dat je haar anders pijn doet. En we hebben allemaal geleerd dat anderen pijn doen erg slecht is.

Wat doe jij als je arrogante manager een misselijke opmerking maakt over je opleiding, die lager is dan de opleiding die hij heeft genoten? Spring je op en vertel je hem de waarheid, of knik je maar wat, omdat je hebt geleerd dat managers machtige mensen zijn die jou kunnen ontslaan als ze willen.

Wat antwoord jij als je oude oma vraagt hoe het gaat met je vriendin die helemaal niet bestaat, omdat je homo bent. Vertel je haar de waarheid, of verzin je een compleet verhaal rondom de denkbeeldige vriendin, omdat je geleerd hebt dat oude mensen vanuit onwetendheid of religie niets met homoseksualiteit te maken willen hebben?

Het lijkt erop dat in heel veel gevallen de waarheid plaats heeft moeten maken voor aangeleerd gedrag. We weten drommels goed hoe dingen zouden moeten zijn en wat anderen graag willen horen. Ga je hierin mee, dan zal je gezien worden als een beschaafd persoon. Mensen zullen je liefhebben en als een voorbeeld zien. Ga je hier niet in mee, dus blijf je bij de waarheid, dan zullen veel mensen je niet begrijpen. Je vertoont afwijkend gedrag en zal het moeilijker krijgen in het leven. Echter, de waarheid wint altijd. De waarheid vertellen of liegen is altijd een keuze.

Kernpunten

• Het gedrag van de meeste mensen is aangeleerd en komt niet voort uit hun eigen ervaringen en eigen gedachten
• Je gaat er vanuit dat aanleren van gedrag gebaseerd is op feiten, maar dit hoeft helemaal niet zo te zijn
• Er zijn verschillende redenen waarom mensen niet nadenken. Mensen die niet nadenken worden geleid door mensen die wel nadenken.
• Ook op oudere leeftijd ben je erg vatbaar voor het aanleren van gedrag, zonder dat je er erg in hebt
• Aangeleerd gedrag leidt vaak naar liegen, omdat de waarheid moeilijk kan zijn

Mocht jij dit artikel interessant vinden, vergeet het dan niet te delen op je sociale media of beter nog, praat erover met anderen.